မဟာပညာေက်ာ္ အမတ္ႀကီးသည္ ေျမာက္ဦးေခတ္ မင္းဗာႀကီး (သကၠရာဇ္ ၈၉၃-၉၅၁) မွ မင္းရာဇာႀကီး (သကၠရာဇ္ ၉၅၅-၉၇၄) တိုင္ေအာင္ မင္းေျခာက္ဆက္မွ် မင္းတိုင္ပင္ အမတ္ႀကီးအျဖစ္ ထင္ရွားေက်ာ္ေစာ ခ့ဲသူျဖစ္သည္။ ထိုအမတ္ႀကီးကား အျခားတရားသူႀကီးတို႔ မွန္ကန္ေအာင္ မဆံုးျဖတ္ႏိုင္သည့္ အမွဳအခင္း မ်ားကို တရားမွ်တစြာ ေဖာ္ထုတ္ႏိုင္စြမ္းရွိသည္။ တိုင္းေရး ျပည္ေရး စစ္မက္ေရးမွစ၍ မင္းေရးအျဖာျဖာကို အမတ္ႀကီး ေလွ်ာက္ထားခ်က္အတိုင္းသာ ဘုရင္မင္းျမတ္က ေဆာင္ရြက္ရသည္။ အမတ္ႀကီး၏ ေလွ်ာက္ထံုး မ်ားမွာ ျမန္မာစာေပတြင္ လြန္စြာအေရးပါေသာ က်မ္းျဖစ္၍ သီးသန္႔ထုတ္ေ၀ၿပီးျဖစ္သည္။ မဟာပညာေက်ာ္ ျဖတ္ထံုးမွာ ဘားနတ္ (အမ်ဳိးသားစာၾကည့္တိုက္) ေပမူတြင္ အခန္း(၄၀) ပါရွိသည္။ "ဓည၀တီ အေရးေတာ္ ပံုက်မ္း" ဟူသည္မွာလည္း အမ်ားအားျဖင့္ မဟာပညာေက်ာ္၏ ေလွ်ာက္ထံုးမ်ားကို အေျခခံ၍ ေရးသားေဖာ္ ျပေသာ က်မ္းျဖစ္သည္။ မဟာပညာေက်ာ္၏ ေမြးဖြားသကၠရာဇ္ကို တိက်စြာမသိရေသာ္လည္း အထက္တြင္ ေဖာ္ျပခ့ဲသည့္အတိုင္း သကၠရာဇ္ (၈၉၃)ႏွစ္ မင္းဗာႀကီးနန္းတက္ေတာ္မူေသာအခါ "ေကာင္းထင္ေက်ာ္စား" အမတ္အျဖစ္ အမွဳေတာ္ထမ္းရြက္ေနၿပီ ျဖစ္သည္။ သို႔ရာတြင္ ထင္ေပၚေက်ာ္ၾကားျခင္းကား မရွိေသးေခ်။ မင္းဗာႀကီး နန္းတက္ၿပီးေနာက္ အိႏၵိယျပည္သို႔ ခ်ီေတာ္မူႀကံသည္။
ထိုအခါ အမတ္ႀကီး ေလွ်ာက္ထားသည္မ်ားကို ေကာင္းစြာစီရင္ၿပီးေနာက္ အိႏိၵယျပည္သို႔ ခ်ီတက္ေတာ္မူ သည္။ သကၠရာဇ္ကား (၈၉၄)ခု တန္ေဆာင္မုန္းလဆန္း (၉)ရက္ေန႔ ျဖစ္သည္။ ထိုသို႔ ခ်ီတက္ရာတြင္ ဘုရင္ ၏စီးေတာ္ဆင္ "ဇီ၀စိုး" လည္းတိုက္ဆင္ ခုနစ္ရာရံ၍ ပါ၀င္သည္။ စီးေတာ္ဆင္ ဇီ၀စိုးသည္ လမ္းခရီး၌ က ညင္သစ္တစ္ပင္ကို မာန္၀င္၍ ထိုးေလရာ ကညင္ပင္သည္ အျမစ္ကလဲေၾကာင္းႏွင့္ ဆင္ကဲတို႔ေလွ်ာက္ လာသည္။ မိုဃ္းစဲကၽြန္း သူႀကီးလွေအာင္ကလည္း ငါးကၽြဲတစ္ေကာင္ ဆက္လွာသည္။ ထိုအတိတ္နိမိတ္ ႏွစ္ ခုကို အမတ္ပညာရွိ ၀ိမလ (မဟာပညာေက်ာ္)က ရုတ္ျခည္းေကာက္ကာ ေလွ်ာက္သည္မွာ...
" ကာလာ၀က၊ ဂေဂၤယ်ႏွင့္၊ ပ႑ရေခၚ၊ ေပါက္ေက်ာ္တမၺ၊ ၀ိဂၤလဟု၊စသည္ေက်ာ္တိုး၊ ဆယ္ဆယ္မ်ဳိးထက္၊ တန္ခိုးအလြန္၊ ဆဒၵန္ေျပာင္ျမတ္၊ ပတ္ရက္ညီစြာ၊ လကႅဏါကား၊ သႏာၱစြယ္ေရာင္၊ အာေပါင္ေစြးေစြး၊ ေဖြး ေဖြးျဖဴစင္၊ ေငြသြင္အလား၊ စြယ္ဖ်ားအညီ၊ လက္ယာခ်ီ၏၊ နာရီႏွစ္ဖက္၊ နားရြက္နားႏု၊ မစူမညြတ္၊ သရ ပတ္ သို႔၊ မျပတ္မေစာက္၊ ေနာက္ေရွ႕ဦးကင္း၊ မစင္းမတံု၊ ကိုယ္လံုးေက်ာ့ရွင္း၊ ေရဆင္းညွာတင္၊ ေလးခြင္စက္၀န္း၊ မခ်န္မပူ၊ ရွစ္ခူအစြန္း၊ လ၀န္းသ႑ါန္၊ မင္းေရ႕ွခံငို၊ အသံသြန္နည္း၊ ေရၾကည္းႏွစ္သြယ္၊ ညာဘက္မေရြး၊ အ ေျပးအသြား၊ နဂါးဦးခ်ီ၊ ရာသီသံုးမည္၊ ငါးတည္သံုးက်က္၊ မုန္သက္မၾကဴး၊ ထိပ္ဦးလည္တိုင္၊ ႀကံ့ခိုင္ စြမ္းသန္၊ ရဲမာန္တည္းတည္း၊ ေျခသည္းေနခ်က္၊ ေက်ာက္မ်က္နီလာ၊ အမာမျခား၊ ႏွာေမာင္းဖ်ားတြင္၊ ပတၱ ျမားရိပ္၊ အေရာင္ဘိတ္သုိ႔၊ အအိပ္သံုးေထြ၊ အေနေလးပါး၊ အစားသံုးခ်က္၊ အကြက္မသန္း၊ ေတာင္ကၽြန္းဇမၺဴ၊ ဆင္ဟူ သမွ်၊ မာနအၿပိဳင္၊ ဦးဆိုင္မတန္႔၊ ေၾကာက္လန္႔ေရွာင္ေျပး၊ ျမေသြးႏွာခ်ပ္၊ ၿပီးစပ္ရာဟု၊ စကၡဳေတာ္ၿမဲ၊ ပုလဲ အာနီ၊ စံုညီမယြမ္း၊ ဆင္မ်ားမင္းကား၊ ေန႔ခ်င္းမေလာက္၊ ေျခာက္ဆယ္ခန္႔ကြာ၊ ယူဇနာကို၊ မၾကာလ်င္ ျမန္၊ ေန႔ခ်င္းျပန္သည္၊ ဆဒၵန္ေပါက္ေျပာင္ ယဥ္ေက်ာ္၊ ဆင္ေတာ္ျမတ္မ်ဳိး၊ ဇီ၀စိုးလ်င္၊ ေအာင္မဂၤလာ၊ မၾကာ ကြန္႔ ျမဴး၊ တပ္ေတာ္ဦးတြင္၊ ကညင္သစ္ႀကီး၊ က်ဳိင္းထီးတမွ်၊ ပမာဏကို၊ ငင္ခ်ထိုးလွဲ၊ ၿခိမ့္သဲပ့ဲတင္၊ ရွင္ခြင္တုန္ ရိုက္၊ တိုက္စကၠ၀ါ၊ ႏွံစြာေၾကာက္မင္း၊ မာန္သြင္းအလို၊ ထိုကုလားျပည္၊ မတည္ထြားညက္၊ ပ်က္စည္မလြဲ၊ ငါး ကၽြဲဆက္လွာ၊ ဘဂၤါဆယ့္ႏွစ္၊ ပုဆစ္ညြန္႔ထုပ္၊ လက္အုပ္ရွက္ေျမွာက္၊ ေရႊစက္ေအာက္သို႔၊ ပို႔ေရာက္လာၿပီ၊ ဒီ လီပဆာ၊ ဇာတာႏြမ္းညွဳိး၊ ခိုကိုးမည္ခ်ည္း၊ အလဲလွည္း၍၊ ကပ္ဆည္း၀င္းလာ၊ ရတနာေတြ၊ မိဃ္းသို႔ေရြ႕မွ်၊ ၾကက္သေရစံု၊ ေရြဘံုရိပ္ဖြား ၊ကုလားမင္းေသြး၊ ဆင္းၿငိမ္းေလးကို၊ အေရးေတာ္တန္၊ ဆက္မည္မွန္သည္ လ်င္ ျမန္ၿပီးစီး ဘုန္းေနမီး"... ဟူ၏။
ဘုရင္မင္းဗာႀကီးလည္း ဆင္ေကာင္း ဆင္ျမတ္တို႔၏ လကၡဏါႏွင့္ အထူးႏွစ္သက္ေက်နပ္၍ စစ္တေကာင္း ၿမိဳ႕သည္ ေရွးဘီေတာ္ ဘိုးေတာ္လက္ထက္ အမတ္၀ိမလတို႔ အမ်ဳိး စား႐ိုးျဖစ္သည္ဟုဆိုကာ ၀ိမလအမတ္ အား စစ္တေကာင္းၿမိဳ႕ကို ၿမိဳ႕စားေပးေတာ္မူသည္။ ဤသို႔လွ်င္ ၀ိမလသည္ စစ္တေကာင္းစားအမည္ျဖင့္ ေန႔ခ်င္းေက်ာ္ေစာထင္ရွားျခင္းသို႔ ေရာက္လာခ့ဲေလသည္။ ဘုရင္မင္းတရားႀကီး၏ အနားတြင္ အၿမဲတေစ ခစားထမ္းရြက္ကာ "မဟာပညာေက်ာ္" ဟူေသာ ဂုဏ္ထူးဘြဲ႕ထူးျဖင့္ ဘုရင့္အတိုင္ပင္ေတာ္ခံရသည္။
သကၠရာဇ္ (၉၀၈) ခုႏွစ္တြင္ ဟံသာ၀တီဘုရင္ မင္းတရား ေရႊထီးသည္ ဓည၀တီရခိုင္ဲပည္ႀကီးကို လုပ္ႀကံရန္ ခ်ီလာ၍ ေလာင္းၾကက္ၿမိဳ႕ေဟာင္းတြင္ တပ္ခ်လာသည္။ ၄င္းေနာက္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ကို တိုက္ေလရာ ႀကိဳတင္စီစဥ္ထားေသာ မင္းဗာဘုရင္၏ အစီအမံေၾကာင့္ အေသအေပ်ာက္မ်ားလွ၍ ဆုတ္ခြာခ့ဲၿပီး ေယာက္ဖ ေတာ္ေက်ာ္ထင္ေနာ္ရထာ အျပန္တြင္ မဟာပညာေက်ာ္ အမတ္ႀကီးကို ထည့္လိုက္၍ သံတမန္နည္းျဖင့္ ေျဖ ရွင္းေစေလသည္။
မင္းတရား ေရႊထီးထံေရာက္လွ်င္ ျပည့္ရွင္မင္းတို႔ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္အပ္ေသာ တရားဓမၼကို ျပသ ေလွ်ာက္ထားေလရာ မင္းတရားေရႊထီးလည္း လြန္စြာပင္ သေဘာက် ႏွစ္ၿခိဳက္ေတာ္မူ၍ မဟာပညာေက်ာ္ ကို ေရႊအသျပာတစ္ရာ၊ ေငြအသျပာတစ္ရာ ဆုေပးေတာ္မူသည္။ ၄င္းေနာက္ ဟံသာ၀တီသို႔ ျပန္ေတာ္မူ သည္။ ဤကား သတၱ၀ါမ်ား ေသေၾကပ်က္စီးျခင္းမွ ကာကြယ္ႏိုင္ခ့ဲသည့္ မဟာပညာေက်ာ္၏ သံတမန္စြမ္းပ ကားပင္ျဖစ္သည္။
သကၠရာဇ္ (၉၁၅)ခုႏွစ္၊ နန္းတက္ေသာ မင္းတိကၡာလက္ထက္ သကၠရာဇ္္ (၉၁၈)ခုႏွစ္ နန္းတက္ေသာ မင္း ေစာလွလက္ထက္၊ သကၠရာဇ္ (၉၂၆)ခုႏွစ္ နန္းတက္ေသာ စၾကာ၀ေတးလက္ထက္တို႔တြင္လည္း မဟာပ ညာေက်ာ္သည္ ဘုရင့္အတိုင္ပင္ခံ ဘ၀ႏွင့္ပင္ စားၿမဲမျပတ္ ခံစားခြင့္ရရွိခ့ဲသည္။
သကၠရာဇ္ (၉၃၃)ခုႏွစ္ မင္းဗာႀကီးသားအေထြး မင္းဖေလာင္းလက္ထက္တြင္ မဟာပညာေက်ာ္သည္ အထူး ကိုးစား ယံုၾကည္ျခင္းကို ခ့ခ့ဲရသည္။ မဟာပညာေက်ာ္ ေလွ်ာက္ထံုးဟူေသာ က်မ္းစာမွာ ဤမင္းလက္ထက္ တြင္ ျဖစ္ပြားခ့့ဲေသာ အေရးအခင္းျပႆနာမ်ားကို ေျဖရွင္းလင္း ေပၚေပါက္လာေအာင္ ေလွ်ာက္ထံုး၊ ျဖတ္ ထံုးပင္ျဖစ္သည္။
ေငြေထြးခံ၊ ေရႊကြမ္းခ်ပ္၊ ပတၱျမားလက္စြပ္၊ စီးေတာ္ဆင္ စသည္ျဖင့္ ျပႆနာ တစ္ရပ္ရပ္ကို ေျဖရွင္းရတိုင္း ဘုရင္မင္းႀကီးထံမွ ဆုေတာ္လာဘ္ေတာ္မ်ား ခ်ီးျမွင့္ခံရၿမဲျဖစ္သည္။
အထူးသျဖင့္ မင္းေနျပည္ေတာ္ ေျမာက္ဦးသည္ ၿမိဳ႕သက္ကုန္ၿပီးျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ဓည၀တီၿမိဳ႕ေဟာင္းကို တည္ေတာ္မူသင့္ေၾကာင္း ဟူးရားျဖဴ၊ ဟူးရားညိဳတို႔က ေလွ်ာက္ထားသည္ကို မဟာပညာေက်ာ္က မေျပာင္း သင့္ေၾကာင္း၊ ေလာကီ လာကုတၱရာ ႏွစ္ျဖာေသာေသာအက်ဳိးကိုရွဳ၍ "ရမ္းျဗဲငယ္" စားေက်းၿမိဳ႕တစ္ၿမိဳ႕ ထပ္ မံ၍ေပးၿမဲအတိုင္း ခ်ီးျမွင့္သည္။ မဟာပညာေက်ာ္၏သား က်ီးညိဳကိုလည္း ေရာင္ျဖဴၿမိဳ႕ကိုစားေစ၍ ေဆြစပ္ မ်ဳိးဆက္ ခ်ီးျမွင့္ေျမွာက္စား ေမြးျမဴျခင္းခံရသည္။
သကၠရာဇ္ (၉၅၉) ခုႏွစ္တြင္ ေတာ္ငူဘုရင္ မင္းရဲေက်ာ္ထင္က ဓည၀တီကို ကူညီတိုက္ေပးပါက ဟံသာ၀တီ ကို ေပးပါမည္ဟု စစ္ကူေတာင္းသျဖင့္ သားေတာ္အိမ္ေရွ႕မင္း မင္းခေမာင္းႏွင့္အတူ မဟာပညာေက်ာ္ ကိုယ္တိုင္ ဟံသာ၀တီသို႔ စစ္ထြက္ခ့ဲရေလသည္။
သကၠရာဇ္ (၉၆၀)ျပည့္တြင္ မင္းရာဇာႀကီးသည္ မဟာပညာေက်ာ္ အမတ္ႀကီးႏွင့္တကြ ကုိယ္ေတာ္တိုင္ ခ်ီတက္၍ ပဲခဴးအေနာက္ဘက္ ဟံသာ၀တီ ဇိဳင္းဂႏိုင္းတြင္ တပ္ခ်ကာ ပခူးကိုိ၀ိုင္းရံေလသည္။ ဟံသာ၀တီ တိုင္း ေအာင္ႏိုင္ၿပီးေနာက္ မင္းရာဇာႀကီးလည္း ယိုးဒယားကုိ ဆက္လက္တိုက္ခိုက္ရာ ယိုးဒယားမင္း ဗ်ာသ မြန္ကို ဖမ္းမိ၍ ယိုးဒယားမင္းက လက္ေဆာင္ျဖင့္ ျပန္၍ေတာင္းယူေစသည္။ ေတာင္ငူမင္းလည္း ကတိအ တိုင္း ပဲခူးနႏၵဘုရင္၏ သမီးေတာ္ႏွင့္ ဆင္ျဖဴ လက္နက္မ်ားဆက္ေလသည္။
မင္းရာဇာႀကီးလည္း ေတာင္ငူမင္းဆက္သေသာ လက္ေဆာင္ပ႑ာႏွင့္တကြ သကၠရာဇ္ (၉၆၁)ခုတြင္ ရခိုင္ သို႔ ျပန္ခ့ဲရာ လမ္းခရီးအၾကား ပုသိမ္အနီး ေမာ္တင္စြန္း အေရာက္တြင္ အသက္အရြယ္ ႀကီးရင့္ၿပီးျဖစ္၍ ခရီး ပန္းကာ မဟာပညာေက်ာ္ ကြန္လြန္သည္။ မင္းရာဇာႀကီးလည္း မဟာပညာေက်ာ္အား ေကာင္းမြန္စြာ သၿဂိၤဳဟ္၍ ဂူသခၤ်ဳိင္းေပၚတြင္ ေစတီတည္ထားခ့ဲရာ ယခုတိုင္ ေမာ္တင္ေစတီဟု ေခၚေ၀ၚလ်က္ရွိကုန္၏။
မဟာပညာေက်ာ္ ကြယ္လြန္ေသာ္ ၄င္း၏သား က်ီးညိဳကို အဖနည္းတူ စစ္္တေကာင္းၿမိဳ႕ကိုစားေစ၍ "ပညာ ၀ံသ" အမည္ျဖင့္ အမတ္ႀကီးအရာကို ထမ္းရြက္ေစသည္။ မင္းရာဇာႀကီး၏သား မင္းခေမာင္း( သကၠရာဇ္ ၉၇၄-၉၈၄) လက္ထက္ႏွင့္ ၄င္း၏သား သီရိသုဓမၼရာဇာမင္း (သကၠရာဇ္ ၉၈၄-၁၀၀၀) လက္ထက္တို႔တြင္ မဟာပညာေက်ာ္၏ေျမး ၊ပညာ၀ံသ၏သား င/လက္႐ံုးသည္ ပညာရွိအျဖစ္ထင္ရွား ခ့ဲျပန္သည္။ သိုက္တက္ င/လက္ရံုးအျဖစ္ ထင္ရွားခ့ဲသည္။ သီရိသုဓမၼရာဇာ ဘုရင္သည္ ပညာရွိ င/လက္ရံုးေလွ်ာက္ထားခ်က္ကို မ နာယူဘဲ ဂရုမျပဳေလေသာေၾကာင့္ င/ကုသလအမတ္ႀကိးႏွင့္ နတ္သွ်င္မယ္မိဖုရားတို႔၏ ေလာကီအတတ္ ပညာျဖင့္ လုပ္ႀကံသတ္ျဖတ္ျခင္းကို ခံရေပသည္။ ဤတြင္ သာကီ၀င္မင္းဆက္ျပတ္၍ အမတ္မ်ဳိး မင္းဆက္ သစ္ ေပၚေပါက္ခ့ဲသည္။
ဤသို႔လွ်င္ အမတ္ႀကီး မဟာပညာေက်ာ္ႏွင့္ သား၊ ေျမးတို႔သည္ ပညာရ်ိ အမတ္မ်ဳိးအျဖစ္ ရခုိင္ရာဇာ၀င္၌ ထူးခၽြန္စြာ အမွဳထမ္းခ့ဲၾကေပသည္။
ေနာက္ထပ္ေတြ႔ရွိရေသာ အေထာက္အထားမ်ားအရ မဟာပညာေက်ာ္သည္ ေလွ်ာက္ထံုး လကၤာမ်ားသာ မက ရခိုင္တိုင္းရင္းသားတို႔၏ ဆယ့္ႏွစ္လရာသီ ဧကပိုဒ္ရတုကိုလည္း ဖြဲ႔ခ့ဲေၾကာင္း ေပမူတြင္ ေတြ႔ရွိရေပ သည္။
မဟာပညာေက်ာ္သည္ ၄င္း၏ တစ္ဆယ့္ႏွစ္လ ရာသီဘြဲ႔တြင္ အထက္၀ဠာ၌ ေန၊ လ၊ နကၡတ္တာရာတို႔ လွည့္ပတ္ေနပံု၊ ဥတု၊ ရာသီ၊ လ၊ ရက္၊ နာရီ၊ တ၀ဲလည္လည္ျဖစ္ေနပံု၊ ဤရာသီကိုမွီ၍ သစ္ပင္ပန္းမာန္တို႔ ဖူးပြင့္ၾကပံု၊ သက္ရွိသတၱ၀ါ ေက်းငွက္တို႔ ေပ်ာ္ျမဴးၾကပံုတို႔ကို ရာသီအလိုက္ ဖြဲ႔ႏြဲ႔ထားေပသည္။ ရခိုင္ရိုးရာ သုေတသီတို႔အဖို႔ အဖိုးထိုက္တန္လွေပသည္။
တစ္ဆယ့္ႏွလရာသီဘြဲ႔
ညြန္႔လန္းမဂၤလာ၊ ေမာ္ခမ္းျဖာစိမ့္၊ မဟာကေပြ၊ မီးေရေလေၾကာင့္၊ ဖ်က္ေရတည္ထြန္း၊ ေလးကြန္းျမင့္မိုရ္၊ ယုဂၢါန္ထိုႏွင့္ ေရညိဳသီတာ၊ တာရာနကၡတ္၊ အခ်ိန္မေႏွာင္း။
တန္းခူးမာသိန္၊ ဖန္႔ခ်ိန္ၿခိမ္းစ၊ ၾကယ္ဖုသွ်တိ၊ မိႆရာသီ၊ ႏွစ္ယံခ်ီေသာ္၊ သင့္ညီစိတ္ၾက၊ ဆိတ္ျမဴးကလ်က္၊ တာရဆံက်င္၊ သဇင္ေရသြန္း၊ ကံ့ေကာ္ပန္းႏွင့္၊ ထူးဆန္းရင့္ခတ္၊ သူရိန္နတ္လည္း၊ မိန္းမတ္ရိပ္သြား၊ သံုးဖ ၀ါးဟု၊ ပိုင္းျခားလွည့္က၊ ေန႔ညနာရီ၊ သံုးဆယ္စီတည္း။
ရာသီၿပိႆ၊ ကဆုန္လ၀ယ္၊ မာဃေနၿငိန္၊ ေက်ာ္ရွိန္သဲသဲ၊ ေညာင္ေရပြဲဟာ ပြင့္ၿမဲစံကား၊ ႏွစ္ဖ၀ါးတိ၊ ႏြား လားဥႆဖ၊ တံဌနရာ၊ သန္းေခါင္မွာတြင္၊ သိႆာခါညီ၊ ညဥ့္နာရီထိ၊ ထာ၀ိသာဖြယ္၊ သံုးဆယ္ႏွစ္ကြ႔၊ နာရီ ေစ့က။
ျမဴေငြံမွဳန္မွဳန္၊ လနံယုန္၀ယ္၊ ေမထံုရာသီ၊ ကိႏၷရီဖိုမ၊ ေဇဌသံႀကိန္း၊ သူရိန္စစ၊ ဥတၱရ ဘရရုံဏီ၊ ညဥ့္နာရီတိ၊ ဆ၀ိသတိ၊ ေဇာႀတိေနး၊ ပန္းျမတ္ေလးႏွင့္၊ ေငြေသြးစမၸယ္၊ ၾကယ္ေဖြစံေပး၊ ေကး၀ဋ္တာရာ၊ ဧကာဖ၀ါး၊ တျပန္ထားရွင့္။
၀ါဆိုကရကတ္၊ ေနျခည္ျပတ္က၊ စိတ္ၾတႏွင့္၊ ေဒ၀နတ္စက္၊ ပုန္းညက္ပြဲ႔ၿမဲ၊ ပဥၥင္းပြဲလ်င္၊ သဲသဲသိမ့္ေအာင္၊ သန္ေခါင္ခ်ိန္မွန္၊ ျပပၸာသံႏွင့္၊ ဆဒၵါန္တာရာ၊ ရုပ္၀ါထူးခၽြန္၊ လတ္ပုဇြန္ဟု၊ ရိပ္မြန္ပဖါး၊ သုန္ညတြက္ႀကံဳ၊ နာရီဆုန္ရွင္၊ ေန႔သံုးေခါက္ဆယ္၊ ညေရာက္ေဇာပီ၊ ရင့္က်ဴးခ်ီ၏။
ရာသီထိန္ေဆာင္၊ ၀ါေခါင္လ၀ယ္၊ ဖန္ေရာင္ၿငိမ္းလာ၊ ၀ိႆခါႏွင့္၊ ခတၱာပန္းလွဳိင္၊ သန္းေခါင္တိုင္က၊ ျမင္း တာရာႏွင့္၊ ထြန္းပသာရ၀ံ၊ ရုပ္မြန္ျခင္ေသး၊ စာေရးတံပြဲ၊ ႏွစ္ဆယ့္ေျခာက္္ည၊ ဇရႀတိ၊ ေန႔ကိန္းနာရီ၊ ကံညီဖ ၀ါး၊ တျပန္ထားရွင့္။
မွတ္သားၿမဲသြင္း၊ ေတာ္သလင္း၀ယ္၊ ေနမင္း၀င္က၊ မူလနကၡတ္၊ ရံုးမွတ္ေဒ၀၊ နတ္မိမၶတိ၊ ေမြးပ်ရမာ၊ သန္း ေခါင္ခါကို၊ ျပဳပၸာပရပိုက္၊ ေရႏွဳိက္သဘင္၊ ေလွပြဲဆင္၍၊ မြန္ဖ်င္ၿငိမ္လစ္၊ သံုးဆယ့္ႏွစ္တိ၊ ေန႔ျဖစ္နာရီ၊ ညဥ့္ ထာ၀ီတိ၊ ရာသီကံမွ၊ တာရဦးပ်ဳိင္း၊ ရိပ္တိုင္းဖ၀ါး၊ ေဒဟုလားရွင့္။
စည္းလ်ားမခၽြတ္၊ လ၀ါကၽြတ္မူ၊ တူရာသီလ၊ ေန႔ႏွင့္ညကို၊ တြက္ဆနာရီ သံုးဆယ္စီတိ၊ သံုရ၀ီေဂါယာ၊ လွည့္ ကာကြယ္လြန္၊ သရ၀န္ဟု၊ မိုးဃ္စြန္ေျပာင္လ်က္၊ ညဥ့္ႏွစ္ခ်က္ကို၊ ရွည္လ်က္ထြန္းပ၊ ကွိတကႏွင့္၊ အႆ၀နီ၊ တရီဖ၀ါး၊ ငါးပါးၾကာပန္း၊ ထူးဆန္းခ်ိန္ခြင္၊ နတ္လ်င္ကိုင္ဟန္၊ သ႑ာန္ရုပ္ေက်ာ့၊ ကံေတာ့ပြဲႀကီး၊ ဆီမီးျမင့္ မိုရ္ေရာင္၊ တိုင္းလံုးေျပာင္မွ်။
တန္ေဆာင္မုန္းခ်ီ၊ ရာသီျပိစၦ၊ ဇရဖ၀ါး၊ ေပ်ာ္ပါးျမဴးကြန္၊ ကင္းပုဇြန္ဟု၊ ပြဲမြန္ကထိန္၊ မာရဇိန္ကို၊ ေကာင္း ၿငိမ္းလွဴဒါန္း၊ ခ၀ဲပန္းဟု၊ ညဥ့္သန္းယံမွာ ၾကတၳတ၊ ၿငိမ္းစေနျခည္၊ တည္သည္နကၡတ္၊ သတၱဗီသွ်၊ ခ်င္းျမညဥ့္ ရီ၊ ပါတီႀတိ၊ ထာ၀ီမွန္ေသာ္၊ ေန႔ကိန္းေခၚ၏။
နတ္ေတာ္မွႏ္လွ၊ ဟင္းသတာရာ၊ မဟာပိန္းနဲ၊ ဆြဲရထားငင္၊ ကမံုးအင္ႏွင့္၊ သဇင္ပ်ံ႕သင္း၊ မႏၶာန္မင္းတိုင္၊ ေပ်ာ္ခင္းအန၊ နတ္နန္းလွ၏၊ ပဥၥငါးခု၊ ဖ၀ါးစု၍၊ ဓႏူရာသီ၊ သန္ေခါင္ရီက၊ မိကၠသီမည္၊ ေရာင္ျခည္ရ၀ိန္၊ ဖန္ ရွိန္ကါယ္က၊ ဥကၠရာပရပိုက္၊ မြန္းဆိုက္တည့္တုန္း၊ ဆယ့္သံုးႏွစ္လီ၊ ေန႔နာရီကို၊ ညၿပီတြက္ေရး၊ သံုးဆယ့္ ေလးတိ။
စဥ့္ေရွးေျပာဆို၊ လျပည္သို၀ယ္၊ ခြာညိဳႏြယ္ပန္း၊ မကန္းရုပ္လွ၊ မကာရတိ၊ ဖုသွ်သန္ေခါင္၊ ေနေရာင္ ေပ်ာက္ ၿပီ၊ ဘရနီဟု၊ နာရီထြက္ဖြဲ႔၊ သံုးဆယ့္ေျခာက္ည၊ ဇံရေႏြးေန႔၊ ဘ၀ါေန႔ ေပ်ာက္ျပန္၊ ပုဇြန္တာရာ၊ ေရာင္ ျမလွ်ံ လင္း၊ ေနလွ်ံကင္းက၊ ျမင္းခင္းသဘင္၊ စီရင္ခန္႔ၿမဲ။
တပို႔တြဲ၀ယ္၊ ေပါက္ေလဆူးပန္း၊ ညဥ့္သန္းခ်ိန္က၊ ၾကယ္မာဃႏွင့္၊ တာရခ်ိန္စင္း၊ ေနမင္း၀င္ရီ၊ ေရာဟနီတိ၊ နာရီတိ၀၊ ဆေႏြးခ်မွ၊ ဇရႀကိန္း၊ ေန႔ကိန္းနာရီ၊ ကံုရာသီဟု၊ လွဴေကာင္းမွဳျဖင့္၊ ရာကုမီးဖံုး၊ တိုင္းလံုးလွ်ံၿဖိဳး၊ ၾကာသြတ္အိုးႏွင့္၊ ၾကာမ်ဳိးစိုက္ထ၊ ပဥၥဖ၀ါး၊ ယူသြားေဆာင္းေယာင္း၊ လတေပါင္း၀ယ္၊ ခ်ိန္ေမာင္းရိုက္ခ်ီး၊ နစ္ ယံတီးက၊ ခ်ိန္တုလႏွင့္၊ ဥတၱရ တရဘူနိ၊ ညနာရီဟု၊ နာရီတြက္စစ္၊ ႏွစ္ဆယ့္ရွစ္ကို၊ ေန႔ျဖစ္မွန္လွ၊ ေဒြးတိ ညတိ၊ ဇရာဘ၀ါး၊ ရုပ္ထားမလႊတ္၊ ငါးျခင္းပြတ္ဟု၊ ပြင့္၀တ္သရဖီ၊ အညီအင္းၾကင္း၊ ေနလွ်ံလင္းက ၊ကႆဒ တိ၊ မ်ားလွအညီ၊ သဲေစတီကို၊ ေျမာက္ခ်ီရႊင္ပ်၊ လွဴဒါန္းၾကရွင့္။
စာကိုး-*တက္ထြန္းနီ(ေျမာက္ဦး) "ရကၡိဳင္ရာသီလိုက္ နကၡတ္"၊ ရခိုင္တြဲ-၄၊စာ-၁၀၉။
ထြန္းေရႊခိုင္ (မဟာ၀ိဇၨာ)
ရခိုင္စာဆိုေတာ္မ်ား စာအုပ္မွ ကူးယူေဖာ္ျပသည္။
http://www.arakanfolks.com